Uit recent onderzoek blijkt de vitale rol van slaap voor een scala aan functies in het leven van de mens. Slaap is cruciaal voor een goede ontwikkeling, een goede werking van het immuunsysteem, het geheugen en onze emotieregulatie. Helaas is de afgelopen decennia het gemiddeld aantal uren dat we slapen alsmaar verder afgenomen. De Britse slaaponderzoeker en auteur Matthew Walker spreekt daarom van een catastrofale epidemie van slaaptekort. Voldoende uren slapen zou nochtans een wezenlijk onderdeel van een gezonde levensstijl moeten zijn, net zoals genoeg bewegen, gezond eten of niet roken.
Complex en gesofisticeerd proces
Hoe belangrijk slaap ook is, een kwalitatief goede slaap laat zich niet zomaar afdwingen. Bij een normale slaap, speelt er zich een zeer complex en gesofisticeerd proces af in onze hersenen en ons lichaam. Hierin zijn onder meer verschillende neurotransmitters en verschillende types van hersenactiviteit (soms heel traag en synchroon, soms juist snel en chaotisch) betrokken. Het wonderlijke is dat dit complexe geheel volledig vanzelf verloopt, meer zelfs, hoe meer we proberen onze slaap te beïnvloeden, hoe nefaster vaak het resultaat.
De meeste “slaap”-middelen bijvoorbeeld, hebben daarom niet alleen kwalijke nevenwerkingen als verslaving of geheugenproblemen, maar induceren vooral geen kwalitatieve slaap. Ze zetten niet het complexe radarwerk die onze slaap is in gang, maar onderdrukken alle hersenprocessen tegelijkertijd. Deze slaapmiddelen moeten daarom eigenlijk correcter “verdovende” middelen worden genoemd. Ook de ongekende mogelijkheden om onze slaap te monitoren met nieuwe technologieën, zoals apps of smartwatches, is tegelijk een zegen en een vloek. Ze laten ons toe een beter inzicht te krijgen in onze slaap, maar indien we te obsessief met onze slaap bezig zijn en deze proberen te forceren, geraken net de normale fysiologische processen van de slaap verstoord. In dat opzicht is slaap zoals het gedachte-experiment met de witte beer, maar dan omgekeerd: hoe meer we bewust met slaap bezig zijn, hoe minder makkelijk ons brein er toe komt.
Zorg voor jezelf
Toch is het niet zo dat we niks kunnen doen om voor onze slaap te zorgen. Zo is regelmaat erg belangrijk, met vaste uren van slapengaan en vooral opstaan. Voldoende tijd nemen voor een afbouw van de stress van de dag, en voldoende tijd nemen om aan de nodige uren slaap te kunnen raken zijn ook heel belangrijk. Vermijden van alcohol, nicotine én onnodige slaapmiddelen is een andere gouden tip. Echte slaapstoornissen (zoals slaapapneu of chronische insomnia) dienen lege artis behandeld en vereisen vaak specialistisch maatwerk.
Tegelijkertijd is het even belangrijk om te kunnen “loslaten”. De meeste mensen zijn in staat tot goede kwalitatieve slaap, en de beste slaap is deze die vanzelf komt.