Ondanks de coronacrisis vindt op zondag 13 september de volgende Open Monumentendag plaats. Erfgoedorganisatie Herita had de voorbije jaren al enige ervaring opgebouwd met reservatiesystemen en die lijn wordt nu volledig doorgetrokken. Karel Den Dooven en Evert Verreth van Herita lichten toe waarom het zo belangrijk is om deze dag te laten plaatsvinden.
Tekst: Diederik Vandendriessche
Karel Den Dooven
Beleidsmedewerker en co-interim-manager
Herita
Evert Verreth
Productontwikkelaar
Herita
Herita staat in voor het beheer van het onroerend erfgoed in Vlaanderen. Hun werking focust zich op meerdere pijlers, zoals de Open Monumentendag. Maar de erfgoedsector wordt ook op andere manieren ondersteund: zo heeft Herita bijvoorbeeld negen grote erfgoedsites in beheer, waaronder Fort Napoleon in Oostende en het Paleis op de Meir in Antwerpen. Den Dooven: “De erfgoedsites zijn zeer verschillend qua infrastructuur, gaande van het kasteel van Beauvoorde over de Molen van Hoeke in Damme tot de abdijsite Herkenrode nabij Hasselt. Wat vroeger onze zwakte was, met name een immense verscheidenheid aan soorten erfgoed, is nu eigenlijk onze sterkte, want we hebben verschillende typologieën waarmee we heel wat ervaring hebben opgebouwd.”
Hoe gaan wij in Vlaanderen met ons erfgoed om?
Den Dooven: “We weten dat de inwoners van dit land bijzonder geïnteresseerd zijn in erfgoed. Negen op de tien Vlamingen kennen Open Monumentendag. We weten ook dat erfgoed de hoofdreden is waarom toeristen Vlaanderen bezoeken. Het draagvlak voor erfgoed is groot, maar als puntje bij paaltje komt, bijvoorbeeld voor de bescherming van een monument, staat natuurlijk niet iedereen ervoor te springen dat er bepaalde beperkingen worden opgelegd qua eigendomsstatuut. Anderzijds is er ook het financiële aspect: het onderhoud van erfgoed kost ontzettend veel geld. En op dat vlak staat de wachtlijst voor de restauratiepremie in concurrentie met de wachtlijst voor gehandicaptenzorg, scholenbouw, enz. Vanaf een bepaalde oppervlakte moeten er bij bouwwerken ook archeologische opgravingen gebeuren, waarvan de factuur uiteindelijk bij de finale koper terechtkomt en het draagvlak voor erfgoed daalt. Er bestaat dus een zeker spanningsveld, maar ik denk dat we toch mogen stellen dat de Vlaming erfgoed in zijn hart draagt.”
We zetten in op digitale alternatieven, kiezen voor kleine groepen en werken bijna altijd op reservatie. We opteren ook bewust voor veel mogelijkheden in open lucht, zoals wandelingen en fietstochten.
Karel Den Dooven
Verreth: “We moeten nog een inhaalbeweging maken op het vlak van de veelzijdigheid van het begrip erfgoed. Het wordt vaak te nauw geïnterpreteerd in de vorm van kastelen en kathedralen: industrieel erfgoed of erfgoed dat nog geen honderd jaar oud is, wordt wel eens over het hoofd gezien. Vlaanderen heeft een rijk cultureel landschap, we moeten er dus zeker in deze coronatijden over waken dat het voldoende divers blijft en niet enkel de grote monumenten overeind blijven. De voordelen van erfgoed reiken overigens verder dan velen denken: de Engelse National Trust heeft via een neurologisch onderzoek het belang van erfgoedplaatsen voor het welzijn van de mens onderzocht. Via het concept van ‘place attachment’ werd een duidelijke correlatie vastgesteld tussen mentaal welzijn en de nabijheid van erfgoed of de nabijheid van plekken waarmee men zich kan identificeren.”
Den Dooven: “Erfgoed evolueert inderdaad voortdurend. Wie had er gedacht dat de schachtblokken van de mijn van Winterslag of de Belgische frietkotcultuur ooit erkend zouden worden als erfgoed?”
Wat mogen we verwachten van de 32ste Open Monumentendag?
Den Dooven: “Het wordt uiteraard een bijzondere editie. Het thema is ‘educatie’, maar elke gemeente is vrij om expliciet de link met het thema te leggen. Vanaf maart was het natuurlijk de vraag of de dag überhaupt kon doorgaan. We hebben er onmiddellijk voor geopteerd om zo veel mogelijk digitale alternatieven aan te bieden – zoals QR-codes – en daarnaast kiezen we voor kleine groepen en werken we bijna altijd op reservatie. Dat deden we vroeger al in bepaalde populaire regio’s of steden. Toen waren bezoekers weleens gefrustreerd omdat die opties snel volzet waren, maar door dat systeem in de vingers te hebben, hebben we nu een lichte voorsprong op het vlak van een aanpak die coronaproof is. We kiezen ook bewust voor veel mogelijkheden in open lucht, zoals wandelingen en fietstochten. Hoewel het totale aanbod kleiner is dan de voorbije jaren, hebben we toch nog een mooi programma kunnen samenstellen.”
3 pareltjes om te bezoeken
1. Het huis van Oscar in Lier: stadswoning van de schilder Oscar van Rompay met een prachtige binnentuin en een serre met druivenranken van 150 jaar oud. Er wordt een workshop georganiseerd met een imker uit het Lierse, die gebruikmaakt van bloemen uit de tuin.
2. Het kasteel van Heers in Limburg: het kasteel werd jaren verwaarloosd, maar dankzij het harde labeur van vrijwilligers werd het in ere hersteld. Het park werd gesnoeid en opnieuw toegankelijk gemaakt. Op Open Monumentendag wordt er een nieuwe wandeling geopend.
3. Het restauratieproject van de voormalige reddingsboot ‘Watson 3’ in Oostende: gebouwd in 1948 met de allerbeste houtsoorten en tot 1980 gebruikt als reddingsboot. Je kunt ter plekke gaan kijken naar de restauratie.
